Vai trò của cơ quan quản lý nhà nước đối với xây dựng công trình ngầm và quản lý kết nối không gian ngầm trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh

I. Thực trạng công tác đầu tư, quản lý xây dựng công trình ngầm, công trình có tầng hầm trên địa bàn Thành phố.

1. Thực trạng:

Trong những năm qua, để đáp ứng nhu cầu chung của xã hội, ngoài hệ thống Metro đang bắt đầu xây dựng, trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh đã có hàng trăm công trình được cấp phép xây dựng có tầng hầm, nằm rải rác tại hầu hết các quận nội thành thành phố. Chỉ riêng trong khu vực trung tâm Quận 1, trên diện tích 104 ha, đã có 59 công trình cao tầng có tầng hầm, với tổng diện tích sàn hầm là : 265.617 m2. Trong đó, có nhiều công trình phức hợp có 03 đến 06 tầng hầm với diện tích lớn như:

- Tòa nhà Kumho Asiana Plaza tại số 39 Lê Duẩn: 40.890m2

- Trung tâm  thương mại, văn phòng, căn hộ cho thuê và bãi đậu xe ngầm tại số 70 Lê Thánh Tôn và phần ngầm công viên Chi Lăng: 32.214m2…

Việc xây dựng các tầng hầm trong công trình đã đáp ứng được nhu cầu của chủ đầu tư trong việc tiết kiệm diện tích đất xây dựng (ngày càng đắt đỏ trong khu trung tâm), tăng giá trị và hiệu quả sử dụng cho công trình, cung cấp hàng chục ngàn chỗ đậu xe ô tô và xe máy trong khu trung tâm thành phố.

Tuy nhiên, do thiếu quy hoạch không gian ngầm, tầng hầm của các công trình đều xây dựng độc lập, chưa được kết nối một cách có hệ thống để việc khai thác sử dụng có hiệu quả cao hơn.

2. Công tác quản lý nhà nước:

a/ Hệ thống quy chuẩn, tiêu chuẩn, quy hoạch và các quy định về xây dựng công trình ngầm:

Hiện nay, việc xây dựng, quản lý công trình ngầm được quy định tại các văn bản quy phạm pháp luật sau:

- QCVN 08:2009/BXD Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia Công trình ngầm đô thị Phần 2: Gara ôtô.

- Nghị định số 39/2010/NĐ-CP ngày 07/4/2010 của Chính phủ về quản lý không gian xây dựng ngầm đô thị (thay thế Nghị định 41/2007/NĐ-CP ngày 22/3/2007 của Chính phủ về xây dựng ngầm đô thị).

- Thông tư 11/2010/TT-BXD ngày 17/8/2010 của Bộ Xây dựng hướng dẫn về quản lý cơ sở dữ liệu công trình ngầm.

Nhìn chung, đến nay hệ thống các quy chuẩn , tiêu chuẩn cụ thể trong từng giai đoạn khảo sát, thiết kế, thi công... cho việc xây dựng các loại công trình ngầm vẫn chưa hoàn chỉnh, còn thiếu nhiều, đặc biệt là những quy định về quy hoạch. Đa số các công trình giao thông ngầm, công trình xây dựng nhiều tầng hầm với diện tích lớn trên địa bàn thành phố đều phải áp dụng các tiêu chuẩn xây dựng của nước ngoài để thiết kế, thi công.

b/Công tác quản lý quy hoạch :

- Đến nay, thành phố chưa có đồ án quy hoạch không gian ngầm, các cơ chế chính sách về lập và quản lý quy hoạch không gian ngầm chưa được ban hành, việc cấp phép xây dựng công trình ngầm còn theo sự vụ, giải quyết từng công trình cụ thể.  Việc giải quyết kết nối công trình ngầm gần như không có.

c/ Công tác quản lý thiết kế và thi công:

- Hầu hết các công trình ngầm có quy mô lớn trên địa bàn thành phố đều là công trình cấp đặc biệt, cấp 1, do đó thiết kế cơ sở, thiết kế kỹ thuật đều do  Bộ Xây dựng, Bộ Giao thông hoặc Chủ đầu tư trực tiếp thẩm định và phê duyệt. Các cơ quan quản lý quy hoạch và xây dựng của thành phố chỉ cấp chỉ tiêu quy hoạch, cấp giấy phép xây dựng trên cơ sơ thiết kế bản vẽ xin phép (chủ yếu là các chỉ tiêu về khoảng lùi xây dựng, số tầng hầm...) do đó ít có điều kiện kiểm tra kỹ các bước khảo sát, thiết kế kỹ thuật, là những bước ảnh hưởng lớn đến chất lượng công trình ngầm.

- Tương tự, do cơ chế chủ đầu tư và các đơn vị tham gia hoạt động xây dựng trực tiếp chịu trách nhiệm nghiệm thu chất lượng công trình, không thông qua sự kiểm tra của cơ quan Nhà nước. Việc triển khai bản vẽ thi công, phương án tổ chức thi công vẫn chủ yếu do các đơn vị trực tiếp tham gia xây dựng thực hiện (chủ đầu tư, quản lý dự án, thiết kế, thi công, giám sát, thẩm tra…). Việc thanh tra, kiểm tra của cơ quan quản lý nhà nước chỉ chủ yếu về nội dung: hồ sơ, thủ tục quản lý dự án. Công tác quản lý Nhà nước trong các bước trên chỉ mới được tăng cường từ khi có Nghị định 15/2013/NĐ-CP về quản lý chất lượng công trình xây dựng.

 

II/ Một số bài học kinh nghiệm trong việc tăng cường công tác quản lý đảm bảo chất lượng và an toàn trong quá trình thi công xây dựng công trình có tầng hầm trên địa bàn thành phố.

1/ Quản lý trong giai đoạn khảo sát thiết kế

- Song song với công tác khảo sát điều kiện địa chất tại khu vực xây dựng công trình để phục vụ công tác thiết kế và thi công xây dựng công trình phải thực hiện đầy đủ các bước chuẩn bị: khảo sát hiện trạng vị trí xây dựng và khảo sát hiện trạng các công trình lân cận như: đường xá, đường cống ngầm, các công trình xây dựng hiện hữu hoặc đang thi công xây dựng, thực hiện giám định cần thiết đối với công trình lân cận sẽ chịu ảnh hưởng tác động khi thi công công trình ngầm …., việc khảo sát này do Nhà thầu khảo sát hoặc Tổng thầu thực hiện nhằm cung cấp các tài liệu khảo sát cần thiết cho đơn vị thiết kế, thi công, quan trắc. Không thực hiện tốt các bước chuẩn bị này cùng với khảo sát địa chất, dễ xảy ra trưỜng hợp có sự cố hoặc khiếu nại phải tạm dừng thi công, ảnh hưởng đến tiến độ thi công công trình, tiến độ thực hiện dự án, tăng chi phí đầu tư,…

- Việc quản lý chất lượng khảo sát , thiết kế, thi công xây dựng phải đảm bảo việc tuân thủ theo các quy định của Nhà nước tại Nghị định 15/2013/NĐ-CP của Chính phủ

- Thiết kế biện pháp thi công cho tầng ngầm/ hầm của công trình phải được quan tâm đúng mức  ngay từ bước thiết kế phương án, thiết kế cơ sở của dự án để đảm bảo chọn được giải pháp thiết kế biện pháp thi công tầng hầm hợp lý tương ứng với chiều sâu tầng hầm thiết kế, đảm bảo an toàn trong giai đoạn thi công, hiệu quả kinh tế cho dự án trong quá trình sử dụng. Biện pháp thi công ở các bước sau phải được tuân thủ nghiêm ngặt.

- Việc lựa chọn nhà thầu khảo sát không đáp ứng điều kiện năng lực phù hợp dẫn đến các số liệu trong Báo cáo khảo sát không đầy đủ, không phản ánh đúng các điều kiện địa chất của khu vực xây dựng công trình, ảnh hưởng đến chất lượng thiết kế độ an toàn khi thi công xây dựng công trình ngầm.

- Hồ sơ thiết kế tổ chức thi công hoặc phương án thi công công trình ngầm phải được thực hiện phê duyệt theo quy định. Nội dung hồ sơ thiết kế tổ chức thi công hoặc phương án thi công ngoài các nội dung quy định còn bao gồm các nội dung về biện pháp bảo vệ môi trường, biện pháp giám sát và biện pháp ứng cứu khẩn cấp khi có sự cố gây nguy hiểm

2/ Quản lý trong giai đoạn thi công.

- Việc thi công phần ngầm công trình luôn đối mặt với nhiều yếu tố nguy cơ, nhất là với địa chất vùng Thành phố Hồ Chí Minh phức tạp, nhiều khu vực chỉ trong phạm vi nhỏ đã có thay đổi lớn về địa chất. Do đó, để đảm bảo an toàn, chất lượng khi thi công, giảm thiểu rủi ro xảy ra sự cố, phải tuân thủ và thực hiện nghiêm túc công tác quản lý chất lượng công trình xây dựng, đặc biệt đối với công tác khảo sát, đánh giá hiện trạng chất lượng công trình lân cận, xác định phạm vi và mức độ ảnh hưởng trong quá trình triển khai thi công, cụ thể:

* Khảo sát, lập phương án trước khi thi công

+ Trước khi lập biện pháp thi công, nhà thầu cần thực hiện khảo sát bổ sung, nhất là khảo sát hiện trạng công trình ngầm hiện hữu, công trình lân cận. Cần tăng số hố khoan khảo sát địa chất trên công trường, cả ngoài phạm vi mặt bằng công trình, để khảo sát chính xác hơn thực trạng địa chất, để có cơ sở thiết kế biện pháp thi công bảo đảm an toàn. Trong biện pháp thi công, cũng cần dự trù trước các tình huống có thể xảy ra, để chuẩn bị phương án ứng phó (ví dụ khi công trình lân cận bị nghiêng lún).

+ Nhà thầu thi công xây dựng phải lập hệ thống quan trắc biến dạng, chuyển vị của cọc/vách tầng hầm công trình và công trình lân cận trong suốt quá trình thi công xây dựng.. Đối với một số trường hợp cần bơm hạ nước ngầm lưu lượng lớn, thời gian thi công kéo dài, cần tính toán phạm vi ảnh hưởng công trình lân cận tương ứng với các giai đoạn thi công để thiết lập hệ thống quan trắc phù hợp

* Quản lý chất lượng, an toàn trong quá trình thi công

+ Tuân thủ đầy đủ các quy định pháp luật về quản lý chất lượng, an toàn thi công, thực hiện đúng phương án thi công đã lập. Các công việc phải được nghiệm thu với căn cứ nghiệm thu đầy đủ trước khi thực hiện giai đoạn tiếp theo (các căn cứ phải thể hiện rõ: bản vẽ kỹ thuật thi công, tiêu chuẩn kỹ thuật, nghiệm thu vật liệu đầu vào, các kết quả thí  nghiệm kiểm tra…). Việc quan trắc biến dạng công trình và công trình lân cận phải thực hiện liên tục theo đề cương đã lập

+C ác cá nhân tham gia xây dựng phải đáp ứng yêu cầu về năng lực, kinh nghiệm theo quy định, đủ trình đã nhận diện được các nguy cơ xảy ra sự cố để có thể đề xuất biện pháp phòng tránh.

3/ Nâng cao vai trò của chủ đầu tư.

- Chủ đầu tư phải chọn lựa tư vấn hoặc lập ban Quản lý dự án với nhân sự có năng lực, kinh nghiệm trong thực hiện các công trình có phần ngầm.

- Chọn các đơn vị có năng lực, uy tín đã thẩm tra thiết kế, biện pháp thi công , đánh giá đúng yếu tố đảm bảo an toàn của phương án.

4/ Tăng cường công tác kiểm tra của cơ quan quản lý Nhà nước :

 Từ các vấn đề cần lưu ý trong 3 điểm đã nêu trên, các nội dung kiểm tra cần lưu ý đối với công trình có tầng hầm gồm:

- Kiểm tra năng lực các tổ chức, cá nhân tham gia xây dựng công trình, nhất là các đối tượng thực hiện các công việc có yêu cầu đặc biệt như thiết kế, thẩm tra, thi công móng cọc, tầng hầm,…theo Thông tư 22/2009/TT-BXD.

- Kiểm tra biện pháp thi công tầng hầm được chủ đầu tư chấp thuận, nhất là các biện pháp đảm bảo an toàn cho công trình và công trình lân cận;

- Sau kiểm tra, các vi phạm được phát hiện phải được thanh tra xây dựng xử lý nghiêm, có tái kiểm tra việc khắc phục khiếm khuyết của các đơn vị liên quan.

III/ CÁC ĐỀ XUẤT, KIẾN NGHỊ.

1/ Hệ thống quy chuẩn, tiêu chuẩn và các quy định quản lý:

- Hệ thống Quy chuẩn, Tiêu chuẩn thiết kế công trình ngầm cần phải được bổ sung, ban hành kịp thời, đồng bộ. Đặc biệt nên xây dựng các tiêu chuẩn thiết kế và Sổ tay thiết kế để hỗ trợ cho công tác thiết kế (trong khi ở nước ngoài được hỗ trợ khá đầy đủ bởi các tiêu chuẩn thiết kế và Sổ tay thiết kế).

- Cần bổ sung cơ chế cụ thể về vai trò quản lý nhà nước trong kiểm soát quá trình thi công, phương án tổ chức thi công, quá trình triển khai xây dựng từ các công tác khảo sát đến thiết kế, thi công  đối với công trình ngầm nói riêng và các công trình phức tạp, yêu cầu kết nối không gian ngầm.

- Cần có quy định bắt buộc tính toán phạm vi ảnh hưởng, đề xuất biện pháp xử lý khi lập phương án thi công phần ngầm. Hiện đa phần các đơn vị chỉ lập biện pháp quan trắc, đề phòng ảnh hưởng đối với công trình liền kề, trong khi đó khả năng ảnh hưởng khi thi công phần ngầm, nhất là khi có bơm hạ nước ngầm có thể lan ra một phạm vi rộng.

- Đề nghị xem xét lại quy định về chi phí thiết kế công trình, nhất là đối với các công trình ngầm, công trình có nhiều tầng hầm. Mức chi phí thiết kế hiện nay khoảng 1-2% chi phí xây dựng là quá thấp so với mức khoảng 4-6% của tư vấn nước ngoài, không khuyến khích được các đơn vị tư vấn đào tạo được các nhân sự giỏi, chuyên sâu từng lĩnh vực, nhất là công trình ngầm là lĩnh vực hiện nay chủ yếu vẫn thuê tư vấn nước ngoài thực hiện thiết kế.

2/Về công tác quy hoạch, kết nối không gian ngầm

- Đề nghị ban hành kịp thời các cơ chế chính sách liên quan đến quản lý nhà nước, Quy chuẩn, Tiêu chuẩn trong và ngoài nước, áp dụng hoặc vận dụng để xây dựng quy hoạch không gian ngầm.

- Có cơ chế thành lập đơn vị làm đầu mối để thu thập, xây dựng, quản lý dữ liệu công trình ngầm

3/ Đối với Chủ đầu tư, tư vấn, Nhà thầu thi công

- Có quy định riêng về yêu cầu cao đối với điều kiện năng lực của Ban QLDA hoặc Tư vấn QLDA do Chủ đầu tư thành lập hoặc thuê sẽ thực hiện các công tác QLDA đối với công trình ngầm, công trình cao tầng có nhiều tầng hầm.

- Cần có quy định kỹ về năng lực tư vấn, nhà thầu tham gia thiết kế thi công công trình có phần ngầm/hầm, giúp chủ đầu tư có lực chọn đúng , đảm bảo chất lượng thiết kế kỹ thuật và thiết kế biện pháp thi công phù hợp với thực tiễn của hiện trường. 

THS. LÊ HÒA BÌNH

Phó Giám đốc Sở Xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh

Nguồn: Khác